Pożaryski Mieczysław, krypt.: M. P., M. Poż. (1875–1945), inżynier technolog i inżynier elektryk, profesor Politechniki Warszawskiej, popularyzator wiedzy elektrotechnicznej, działacz Stowarzyszenia Elektryków Polskich. Ur. 1 X w Warszawie, był synem Władysława, ziemianina, urzędnika bankowego w Poniewieżu na Żmudzi, powstańca 1863 r., i Leokadii ze Smolaków, bratem Felicji, lekarza psychiatry, zamężnej za Witoldem Łuniewskim (zob.).

P. ukończył sześć klas rosyjskiej szkoły realnej w Poniewieżu, maturę uzyskał w rosyjskiej szkole realnej w Warszawie (1892), po czym ukończył Instytut Technologiczny w Petersburgu (1897) i politechnikę w Darmstadcie z dyplomem inżyniera elektryka (1899). Po powrocie do Warszawy prowadził wykłady elektrotechniki w Szkole Mechaniczno-Technicznej im. Wawelberga i Rotwanda, w Warszawskim Instytucie Politechnicznym (jako jeden z nielicznych polskich wykładowców uczelni z rosyjskim językiem wykładowym) i na kursach prowadzonych przez Tow. Kursów Naukowych (przekształconych później w Wolną Wszechnicę Polską). Podczas pierwszej wojny światowej P. przebywał w Moskwie, gdzie pracował w fabryce elektrotechnicznej «Dynamo», a także wykładał w polskim gimnazjum i brał udział w pracach Polskiego Koła Naukowego. Po powstaniu niepodległej Polski w r. 1918 powrócił do Warszawy, został mianowany profesorem elektrotechniki ogólnej na Politechnice Warszawskiej, gdzie też w pierwszym okresie prowadził wykłady radiotechniki (prądy szybkozmienne); był też pierwszym dziekanem jej Wydziału Elektrycznego i funkcję tę pełnił wielokrotnie. Oprócz tego prowadził wykłady w Państwowej Wyższej Szkole Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. Wawelberga i Rotwanda, w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego i na wielu kursach fachowych, m. in. Tow. Kursów Technicznych, którego był kierownikiem naukowym i zastępcą prezesa.

P. z wielką pasją i zamiłowaniem poświęcał się sprawie kształcenia i doszkalania elektryków. Wielokrotnie zabierał głos na temat nauczania elektrotechniki w szkołach wyższych, średnich i zasadniczych, a także na kursach zawodowych i dokształcających. Miał dar przystępnego i zajmującego prowadzenia wykładów, umiał je przystosować do każdego poziomu nauczania. Zyskał wielkie uznanie i szacunek młodzieży i władz szkolnych jako wzór wykładowcy, pedagoga i wychowawcy. Cieszył się popularnością wśród młodzieży (która nazywała go «dziadkiem») i był jej przyjacielem. Wykształcił i wychował liczną kadrę elektryków polskich, którzy zawdzięczali mu swoje osiągnięcia naukowe i zawodowe. Do wychowanków P-ego należeli m. in. Stanisław Andrzejewski, Janusz Groszkowski, Janusz Lech Jakubowski, Stefan Manczarski, Maria Miłkowska, Tadeusz Oleszyński, Stanisław Ryżko. Oprócz naukowego rozwiązywania zagadnień teoretycznych elektrotechniki P. zajmował się także ich popularyzowaniem. Ogłosił wiele fachowych artykułów w czasopismach, zwłaszcza w „Przeglądzie Elektrotechnicznym”, „Przeglądzie Technicznym”, „Fizyce i Chemii w Szkole”, „Wektorze” i „Wiadomościach Matematycznych”. Napisał wiele książek i podręczników, m. in. Podstawy naukowe elektrotechniki (W. 1915, wyd. 2., W. 1927), Pomiary elektryczne w technice (W. 1928), Teoria prądów szybkozmiennych (W. 1931). Dużą popularność uzyskał kilkakrotnie wznawiany poradnik dla praktyków pt. Monter elektryk (W. 1936, 1940, 1947, 1948, 1950 i 1946 Hanower). Poradnik ten został wykorzystany jako jedno ze źródeł do „Słownika języka polskiego” pod redakcją W. Doroszewskiego (W. 1958–68). P. zamieścił też wiele artykułów (haseł) elektrotechnicznych w encyklopedii „Świat i Życie” oraz w „Wielkiej Encyklopedii Powszechnej Ilustrowanej” (wchodził też do jej komitetu redakcyjnego). Był współautorem wydawnictw monograficznych: „Technik” (Lw. 1908 II), „Podręcznik inżynierski” (pod red. S. Bryły) oraz „Słownictwo elektrotechniczne polskie” (W. 1932) i „Definicje elektryczne” (W. 1937). Przez wiele lat był P. redaktorem naczelnym „Przeglądu Elektrotechnicznego” (1921–6) i „Wiadomości Elektrotechnicznych” (1933–9) oraz serii wydawniczej pt. Biblioteka Montera i Technika Elektrycznego, w której (nakładem Księgarni J. Lisowskiej w Warszawie) ukazało się dziesięć książek.

P. należał do najstarszych i głównych organizatorów i animatorów środowiska elektryków polskich. Od r. 1899 był członkiem Stowarzyszenia Techników Polskich (STP) w Warszawie i współorganizatorem tzw. Delegacji Elektrotechnicznej przy Warszawskim Oddziale Tow. Popierania (Rosyjskiego) Przemysłu i Handlu, a potem członkiem zarządu i przewodniczącym (1912–15) Koła Elektrotechników przy STP. Uczestniczył w V i VI Zjazdach Techników Polskich (Lw. 1920 i Kr. 1912) z referatami na temat kształcenia elektrotechników polskich. W r. 1919 wziął udział w zjeździe założeniowym Stowarzyszenia Elektryków Polskich (SEP) w Warszawie, na którym został wybrany na pierwszego prezesa SEP i pełnił tę funkcję niemal dziesięć lat (do r. 1928), w r. 1925 otrzymał godność członka honorowego SEP. Był P. inicjatorem i współtwórcą wielu fachowych prac SEP, m. in. jako przewodniczący Komisji Norm Jasności, Komisji Piorunochronów i Komisji Teletechnicznej. Ponadto działał w Stowarzyszeniu Radiotechników Polskich (m. in. jako prezes), Radzie Teletechnicznej przy ministrze poczt i telegrafów, Polskim Tow. Fizycznym (którego był współzałożycielem w r. 1919), Sekcji Elektrotechnicznej przy Muzeum Przemysłu i Techniki (jako przewodniczący), Komisji Miar Elektrycznych przy Głównym Urzędzie Miar, Warszawskim Tow. Politechnicznym, Kole Matematyczno-Fizycznym w Warszawie (jako członek zarządu), Kole Inżynierów Doradców i Inżynierów Rzeczoznawców przy STP w Warszawie oraz w Polskim Tow. Przyrodników im. Kopernika we Lwowie. We wszystkich tych organizacjach był inspiratorem wielu prac, wygłaszał liczne odczyty i referaty, brał udział w dyskusjach na zjazdach i konferencjach. Chętnie udzielał rad i porad fachowych zainteresowanym osobom i instytucjom. W r. 1923 został powołany do komitetu organizacyjnego Polskiego Komitetu Energetycznego, a w r. 1928 do Instytutu Radiotechnicznego. Jako członek zarządu i sekretarz Tow. «Studium Technologiczne» (założonego w r. 1928) przyczynił się do zbudowania dla Politechniki Warszawskiej nowych pawilonów: Technologii Chemicznej i Elektrotechniki. Był też od r. 1933 członkiem honorowym Stowarzyszenia Elektryków Czechosłowackich (ESC).

Podczas okupacji niemieckiej (1939–44) P. kierował Wydziałem Elektrycznym Państwowej Wyższej Szkoły Technicznej (1942–4) i prowadził wykłady w Państwowej Szkole Elektrycznej II stopnia, zastępujących zamkniętą przez Niemców Politechnikę Warszawską i Szkołę Wawelberga. Brał także udział w tajnym nauczaniu. Zainicjował prace nad encyklopedią elektrotechniki, która ukazała się po wojnie pod redakcją Romana Podoskiego pt. „Podręcznik inżyniera elektryka” (W. 1947–54 I–IV). Po powstaniu warszawskim 1944 r. P. zamieszkał w Grodzisku Mazowieckim niedaleko Warszawy, gdzie już po wyzwoleniu nawiązał kontakt w sprawie uruchomienia zajęć na Politechnice Warszawskiej. Zmarł nagle 22 IV 1945 w Grodzisku Mazowieckim i tam został pochowany, a po kilku latach ekshumowany i pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 142–5–27). P. był odznaczony m. in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

W małżeństwie (od r. 1902) z Wandą Marią z Grzegorzewskich (1872–1950), przyrodniczką, nauczycielką botaniki, autorką i współautorką kilku podręczników, działaczką oświatową, miał P. córki: Jadwigę (ur. 1904), nauczycielkę, i Marię (ur. 1906), zamężną Gawarecką, historyka, bibliotekarza, redaktora, wicedyrektora Biblioteki Wojewódzkiej w Lublinie, oraz synów: Jana (ur. 1908), inżyniera elektryka, pracownika Instytutu Badań Technicznych Lotnictwa w Warszawie i firmy elektrotechnicznej „Westinghouse” w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, i Władysława (ur. 1910), geologa, mikropaleontologa, profesora Instytutu Geologicznego w Warszawie, członka rzeczywistego Polskiej Akademii Nauk.

W r. 1961, z inicjatywy SEP, nadano imię P-ego Technikum Elektrotechnicznemu w Żychlinie, a w r. 1962 ulicy w Warszawie-Międzylesiu, przy której znajduje się Instytut Elektrotechniki, gdzie też umieszczono tablicę pamiątkową. W r. 1975 SEP ufundowało medal pamiątkowy im. P-ego, nadawany wybitnym elektrykom, oraz nagrody im. P-ego w konkursie dla autorów najlepszych artykułów w czasopismach naukowo-technicznych SEP. W r. 1983 imię P-ego nadano jednej z sal konferencyjnych (odczytowych) w Domu Technika w Warszawie.

Portret P-ego (z fot.) ołówkiem Władysława Wasiewicza (1959) i medal pamiątkowy P-ego dłuta Edwarda Gorola (1977) w Arch. Hist. Elektroenergetyki Polskiej w Tor.; Tablica pamiątkowa P-ego przy wejściu do Instytutu Elektrotechniki w W.; – Jankowerny W., Jasińska M., Bibliografia publikacji pracowników Politechniki Warszawskiej 1915–1965, W. 1972; Wawrykiewicz E., Bibliografia dziesięciu tomów „Przeglądu Technicznego” za l. 1900–1909, W. 1914; Enc. Warszawy, W. 1975; Ilustr. Enc. Trzaski, IV; W. Enc. Powsz. (PWN), IX; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Od Agrykoli do Żywnego. Mały słownik patronów ulic Warszawy, W. 1968; Peretiatkowicz – Sobeski, Współcz. kultura pol.; Polscy pionierzy techniki, Kat. 1985; Who’s who in Central and East-Europe 1933/34, Zurich 1935; Informator o władzach i organach Stowarzyszenia Elektryków Polskich, W. 1939 (passim); Minerva. Jahrbuch der gelehrten Welt. Bd. 1: Europa, Berlin 1938 s. 1040, 1041; – Dziesięciolecie Polski Odrodzonej, (fot.); Eytner T. J., Monografia Szkoły Mechaniczno-Technicznej im. Wawelberga i Rotwanda w Warszawie 1895–1907, W. 1908 s. 11, 13, 47, 86, 105, 107, 113; Gospodarka elektryczna w Polsce, W. 1923; toż, W. 1926; toż, W. 1930; Historia elektryki polskiej, W. 1976 I; Historia Stowarzyszenia Elektryków Polskich 1919–1959, W. 1959 (fot.); Kaźmierska J., Szkolnictwo warszawskie w latach 1939–1944, W. 1980; Księga pamiątkowa inżynierów; Księga pamiątkowa pierwszego wspólnego zjazdu Stowarzyszenia Elektryków Polskich i Elektrotechnického Svazu Československého w Warszawie, W. 1933 s. 479–81; Kwiatkowski M. J., Narodziny Polskiego Radia, W. 1972; Miąso J., Szkolnictwo zawodowe w Królestwie Polskim w latach 1815–1915, W. 1966; XV-lecie Koła Elektryków Studentów Politechniki Warszawskiej 1916–1931, W. 1931 s. 11 (fot.); Politechnika Warszawska 1915–1925, W. 1925 s. 127 (fot.), 344; toż, 1915–65, W. 1965; Rzewnicki J., Prace nad słownictwem elektrotechnicznym 1900–1925, s. 7, 9, 13; 150 lat wyższego szkolnictwa technicznego w Warszawie 1826–1976, W. 1979; – Towarzystwo Kursów Technicznych w Warszawie. Sprawozdania z l. 1920/1–1928/9; Trudy VII vserosijskogo elektrotechničeskogo siezda, Moskva 1913; „Annuaire de la Fédération Internationale des Ingénieurs-Conseils (FIDIC)” 1928 s. 29, 1930–1 s. 29, 1934–5 s. 31; „Biul. Inform. Stow. Elektryków Pol.” 1976 nr 3 s. 28 (regulaminy medalu i konkursu P-ego), nr 4 s. 21 (fot.); „Głos Energetyka” 1973 nr 35 s. 4 (fot.); „Monitor Pol.” 1936 nr 263 poz. 468; „Nauka Pol.” 1918, 1920; „Politechnika” 1946 nr 1 s. 3, 5–6 (fot.); „Postępy Fizyki” 1977 nr 4 s. 383, 1978 nr 1 s. 71, 72, 84; „Prasa Techn.” 1979 (konkurs P-ego); „Przegl. Elektrotechn.” 1922 s. 189, 1923 s. 27–8, 1925 s. 204, 256, 362, 1927 s. 141, 1929 s. 39, 70, 475, 1930 s. 295 (fot.), 1932 s. 203, 1933 s. 119, 1934 s. 108, 1936 s. 785, 1938 s. 1 (fot.), 1939 s. 594, 596, 597, 599, 600, 601, 602, 603, 615 (fot.), 645, 1962 s. 215–16, 1964 s. 251, 252 (fot.), 253, 256, 1969 s. 194, 200, 213, 1975 s. 426–7 (fot.), 1977 s. 316 (medal P-ego); „Spraw. i Prace Pol. Komitetu Elektrotechn.” 1924 s. 27, 1925 s. 18, 1928 s. 29, 30; „Spraw. i Prace Warsz. Tow. Politechn.” 1922 nr 3 s. 40, nr 4 s. 63, 64, 1924 nr 8 s. 46; „Wiad. Elektrotechn.” 1961 s. 295, 1975 s. 409–10 (fot., wykaz prac P-ego), 516, 1976 s. 327, 1977 s. 519, 1978 s. 497; – AAN: Zespół MWRiOP sygn. 5198; Arch. m. Warszawy: Warszawski Gubernialny Urząd ds. Stowarzyszeń, sygn. 9, 1085; Arch. Politechn. Warsz.: Akta osobowe profesorów; – Autobiografia P-ego z r. 1934 w Mater. Red. PSB; – Materiały i informacje córki Marii Gawareckiej i syna Władysława Pożaryskiego.

Jerzy Kubiatowski